Co warto wiedzieć o oleju palmowym?

Tłuszcz palmowy pozyskuje się z miąższu palmy oleistej (olej palmowy) oraz jej nasion (olej z nasion palmy). Stanowi obecnie ponad 40% ogólnoświatowej produkcji oleju roślinnego [1] i znajduje zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu – wykorzystuje się go nie tylko w produkcji żywności, ale także kosmetyków czy paliw. Możemy go znaleźć w wielu produktach spożywczych – wypiekach, słodyczach, czekoladach, lodach, płatkach śniadaniowych, słodkich kremach kanapkowych, margarynach i słonych przekąskach. Popularność oleju palmowego wśród producentów żywności wynika między innymi z jego niskiej ceny związanej z dużą wydajnością upraw palmowych (rocznie można pozyskać prawie 4 tony oleju z 1 hektara, jest to kilkukrotnie więcej niż w przypadku innych roślin oleistych) [2]. Ponadto, zawarte w oleju palmowym nasycone kwasy tłuszczowe zapewniają mu stałą konsystencję w temperaturze pokojowej i wysoką stabilność podczas ogrzewania, co czyni go atrakcyjnym olejem o dużej przydatności technologicznej [3].

Plantacja palmy oleistej w Cigudeg, Bogor
Autor: Achmad Rabin Taim

Skład oleju palmowego

Olej z nasion palmy ma żółte zabarwienie i składa się przede wszystkim z nasyconych kwasów tłuszczowych (ok. 80%), w tym głównie kwasu laurynowego, przypominając pod tym względem olej kokosowy [4,5,6]. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że ograniczanie ilości nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie na rzecz nienasyconych kwasów tłuszczowych sprzyja poprawie profilu lipidowego we krwi i zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego oraz śmierci z ich powodu [7,8]. Z nasion palmy pozyskuje się jednak wielokrotnie mniej oleju niż z miąższu, dlatego nie jest on tak powszechny [1,2].

Olej z miąższu palmy zawiera zarówno kwasy tłuszczowe nasycone (głównie kwas palmitynowy), jak i nienasycone (głównie jednonienasycony kwas oleinowy) [4,5]. Chociaż profil tłuszczowy oleju z miąższu palmy jest korzystniejszy niż oleju z jej nasion, to nadal wypada kiepsko przy oliwie z oliwek zawierającej dwa razy więcej kwasu oleinowego czy oleju rzepakowym, który jest także źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 [4].

Zawartość kwasów tłuszczowych [%] w olejach Olej kokosowy Olej z nasion palmy Olej z miąższu palmy Oliwa z oliwek Olej rzepakowy
Nasycone 87 82 49 14 7
Jednonienasycone 6 11 37 73 63
Wielonienasycone 2 2 9 11 28

Czerwony olej palmowy

Nieprzetworzony, surowy olej z miąższu palmy ma kolor pomarańczowo-czerwony, który nadają mu karoteny: α-karoten, β-karoten i likopen. Zawiera także witaminę E, skwalen, koenzym Q10, witaminę K oraz fitosterole [9,10]. Z drugiej strony, nadal dostarcza znaczących ilości nasyconych kwasów tłuszczowych. Trudno powiedzieć jaki wpływ na zdrowie może mieć spożycie czerwonego oleju palmowego, brakuje w tej materii wystarczającej ilości badań [10,11]. Mimo wszystko olej ten nie jest wykorzystywany w przemyśle, jest trudno dostępny w Polsce i stosunkowo drogi [2]. W produktach spożywczych stosuje się natomiast olej palmowy rafinowany lub jego mieszanki z rafinowanym olejem z nasion palmy, a także ich poszczególne frakcje – oleinę i stearynę, o charakterystycznych właściwościach technologicznych. W procesie rafinacji olej palmowy staje się białawy i traci część prozdrowotnych składników, jednak zyskuje na stabilności i trwałości [3,5,10].

Wpływ oleju palmowego na zdrowie

Olej palmowy obecny w produktach spożywczych dostarcza przede wszystkim kwasu palmitynowego. Jest to najpowszechniej występujący w diecie człowieka nasycony kwas tłuszczowy, a jego spożycie zostało powiązane ze wzrostem stężenia LDL-cholesterolu we krwi i nasileniem mechanizmów rakotwórczych [7,8,10,12,13,14]. Istnieją także przesłanki teoretyczne i badania na modelach zwierzęcych wskazujące, że kwas palmitynowy może zwiększać stan zapalny podnosząc ryzyko cukrzycy typu 2 [10], a także wpływać na leptynooporność nasilając łaknienie i sprzyjając zwiększonemu spożyciu kalorii [15]. Z drugiej strony, badania oceniające wpływ spożycia oleju palmowego na ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego, cukrzycy typu 2, otyłości i nowotworów u ludzi nie są jednoznaczne [10,14,16,17,18]. Prawdopodobnie wpływ ten nie jest duży i zależy od ilości spożywanego oleju palmowego, a także pozostałych elementów diety i zdrowego stylu życia, takich jak spożycie warzyw i owoców czy aktywność fizyczna. U osób nie dbających o jakość diety i spożywających znaczne ilości oleju palmowego wraz z żywnością wysokoprzetworzoną wzrost ryzyka rozwoju stanu chorobowego może być istotny.

Olej palmowy w margarynach

Olej palmowy (podobnie jak olej kokosowy) znajduje także zastosowanie jako dodatek do margaryn produkowanych metodą interestryfikacji (większość obecnych na rynku), podczas której nie powstają niekorzystne dla zdrowia kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans [3,5,19]. Umożliwia to produkcję miękkich margaryn o odpowiedniej stabilności i konsystencji przy jednoczesnym zachowaniu wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych pochodzących z oleju rzepakowego, sojowego czy słonecznikowego. W takim przypadku zastosowanie oleju palmowego jest zabiegiem niewątpliwie korzystnym dla zdrowia.

Olej palmowy utwardzony, olej palmowy uwodorniony

W niektórych produktach spożywczych (z uwagi na ich specyficzne wymagania technologiczne) stosuje się jednak olej palmowy utwardzony metodą częściowego lub całkowitego uwodornienia. O ile całkowite uwodornienie (nasycenie) oleju związane jest przede wszystkim z przechodzeniem nienasyconych kwasów tłuszczowych w nasycone, to częściowemu uwodornieniu towarzyszy także istotny wzrost zawartości niekorzystnych dla zdrowia nienasyconych kwasów tłuszczowych o konfiguracji trans [3,5,10,18]. Tłuszcze trans sprzyjają rozwojowi choroby niedokrwiennej serca, zawału, nowotworów i cukrzycy typu 2 [7,8,20], dlatego na obecność olejów częściowo uwodornionych w produktach spożywczych powinniśmy być szczególnie wyczuleni. Chociaż „olej palmowy” nie musi być wyraźnie wyróżniony na etykiecie produktu (może na przykład kryć się pod nazwą „olej roślinny”), to fakt częściowego lub całkowitego utwardzenia/uwodornienia oleju musi być zaznaczony [21].

Produkcja oleju palmowego a środowisko

Istotną kwestią dotyczącą produkcji oleju palmowego jest wpływ tej gałęzi przemysłu na środowisko. Ponad 85% oleju palmowego produkuje się na Malezyjskiej części Borneo oraz Sumatrze należącej do Indonezji [1,2,22,23]. Gwałtownie powiększające się rozmiary plantacji palmy oleistej na tych wyspach są nierozerwalnie związane z wycinaniem i karczowaniem naturalnych lasów deszczowychbędących siedliskiem dla wielu niezwykle ciekawych endemicznych gatunków zwierząt i roślin, takich jak na przykład znane z internetowych „memów” nosacze, produkująca 10-kilogramowe kwiaty bukietnica czy owadożerne dzbaneczniki [22,23]. Palącą sprawą jest przede wszystkim zmniejszająca się populacja orangutanów, które zagrożone są wyginięciem. Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody w „Czerwonej księdze gatunków zagrożonych” klasyfikuje wszystkie orangutany jako krytycznie zagrożone [24]. Według Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska, jeśli utrzyma się obecne tempo produkcji oleju palmowego to do 2022 roku zostanie zniszczonych 98% lasów Sumatry i Borneo [25]. Wszystko dyktowane olbrzymim popytem na tani olej przemysłowy. Oczywiście olej palmowy może być wytwarzany w sposób zrównoważony, jednak wymaga to zdecydowanych działań nie tylko na poziomie producentów, ale także konsumentów i żywieniowców. W Polsce świadomość wpływu oleju palmowego na środowisko stale wzrasta, a w wielu miastach pojawiają się eventy edukacyjne i informacyjne, czego świetnym przykładem jest akcja „Nie jem palmowego – chronię orangutany” organizowana przez Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu [26].

Wyświetlanie Bernie's Brik Oven.png

Warto pamiętać, że oleju palmowego w produktach spożywczych zazwyczaj jest niewiele (chociaż wyjątkiem mogą być np. kremy czekoladowe takie jak Nutella) i spożywanie w ciągu tygodnia kilku przekąsek zawierających olej palmowy prawdopodobnie nie będzie miało istotnego wpływu na nasze zdrowie. Z drugiej strony, unikając oleju palmowego w diecie tworzymy zdrowe nawyki żywieniowe i sprzyjamy zmniejszeniu spożycia produktów wysokoprzetworzonych, które z reguły zawierają dużo kalorii, cukrów prostych i negatywnie wpływają na nasze zdrowie. Ograniczając spożycie oleju palmowego, poprzez wpływ na wielkość jego produkcji i rozmiar upraw palmy oleistej, walczymy także o los zagrożonych wyginięciem orangutanów i dbamy o zachowanie bioróżnorodności naszej planety.

Literatura

  1. USDA (2020) World Agricultural Production Raport. https://www.fas.usda.gov/data/world-agricultural-production
  2. Rosiak E (2017) Światowy rynek olejów roślinnych. Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Problemy Rolnictwa Światowego, 17(32), 1: 173–181
  3. Mahjoob R, Nafchi AM, Amiri EO, Farmani J (2018) An investigation on the physicochemical characterization of interesterified blends of fully hydrogenated palm olein and soybean oil. Food Sci Biotechnol, 27(2): 343–352
  4. https://nutritiondata.self.com/
  5. Noor Lida HMD, Sundram K, Siew WL, Aminah A, Mamot S (2002) TAG composition and solid fat content of palm oil, sunflower oil, and palm kernel olein belends before and after chemical interesterification. Journal of the American Oil Chemists’ Society, 79(11): 1137–1144
  6. Neelakantan N, Seah JYH, van Dam RM (2020) The effect of coconut oil consumption on cardiovascular risk factors: a systematic review and meta-analysis of clinical trials. Circulation, 141
  7. Sacks FM, Lichtenstein AH, Wu JHY, Appel LJ, Creager MA, Kris-Etherton PM, Miller M, Rimm EB, Rudel LL, Robinson JG, Stone NJ, Van Horn LV (2017) Dietary fats and cardiovascular disease: a presidential advisory from the American Heart Association. Circulation, 136: 1-23
  8. FAO (2010) Fats and fatty acids in human nutrition. Report of an expert consultation. FAO Food Nutr Pap, 91: 1-166
  9. Chandrasekaram K, Ng MH, Choo YM, Chuah CH (2009) Effect of storage temperature on the stability of phytonutrients in palm concentrates. Am J Applied Sci, 6(3): 529-533
  10. Mancini A, Imperlini E, Nigro E, Montagnese C, Daniele A, Orrù S, Buono P (2015) Biological and nutritional properties of palm oil and palmitic acid: effects on health. Molecules, 20(9): 17339-17361
  11. Loganathan R, Subramaniam KM, Radhakrishnan AK, Choo Y-M, Teng K-T (2017) Health-promoting effects of red palm oil: evidence from animal and human studies. Nutrition Reviews, 75(2): 98–113
  12. Voon PT, Lee ST, Ng TKW, Ng YT, Yong XS, Lee VKM, Ong ASH (2019) Intake of palm olein and lipid Status in healthy adults: a meta-analysis. Advances in Nutrition, 10(4): 647–659
  13. Schwingshackl L,Bogensberger B, Benčič A, Knüppel S, Boeing H, Hoffmann G (2018) Effects of oils and solid fats on blood lipids: a systematic review and network meta-analysis. Journal of Lipid Research
  14. Fattore E, Fanelli R (2013) Palm oil and palmitic acid: a review on cardiovascular effects and carcinogenicity. International Journal of Food Sciences and Nutrition, 64(5): 648–659
  15. Cheng L, Szabo A (2015) Palmitic acid induces central leptin resistance and impairs hepatic glucose and lipid metabolism in male mice. The Journal of Nutritional Biochemistry, 26(5)
  16. Muhamad MA, Mustapha N, Baharin MF, Mutalip MHA, Malek MA, Salleh R, Zaki NAM, Othman F, Aris T, Murad S (2018) Impact of palm oil versus other oils on weight changes: a systematic review. Food and Nutrition Sciences, 9(7)
  17. Ng YT, Voon PT, Ng TKW, Lee VKM, Mat Sahri M, Mohd Esa N, Ong SH, Ong ASH (2018) Interesterified Palm Olein (IEPalm) and Interesterified Stearic Acid-Rich Fat Blend (IEStear) have no adverse effects on insulin resistance: a randomized control trial. Nutrients, 10(8)
  18. Zulkiply SH, Balasubramaniam V, Bakar NAA, Rashed AA, Ismail SR (2019) Effects of palm oil consumption on biomarkers of glucose metabolism: a systematic review.  PLoS One, 14(8)
  19. Hayes K, Prończuk A (2010) Replacing trans fat: the argument for palm oil with a cautionary note on interesterification. Journal of the American College of Nutrition, 29(3): 253–284
  20. Islam A, Amin MN, Siddiqui SA, Hossain P, Sultana F, Kabir R (2019) Trans fatty acids and lipid profile: a serious risk factor to cardiovascular disease, cancer and diabetes. Diabetes & Metabolic Syndrome: Clinical Research & Reviews, 13(2): 1643-1647
  21. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=celex%3A32011R1169
  22. https://cspinet.org/resource/cruel-oil
  23. Ancrenaz M, Meijaard E, Wich S, Simery J (2016) Palm oil paradox: sustainable solutions to save the great apes. 2nd edition. UNEP/GRASP
  24. https://www.iucnredlist.org/search?query=orangutan&searchType=species
  25. https://www.unenvironment.org/resources/report/future-bornean-orangutan-impacts-change-land-cover-and-climate
  26. www.up.poznan.pl/orangutany

5 2 votes
Article Rating
0 komentarzy
Inline Feedbacks
View all comments
NEWSLETTER

ZAPRASZAMY DO NEWSLETTERA

Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit anim id est laborum.

Newsletter

ZAPRASZAMY DO NEWSLETTERA

Będziesz otrzymywać aktualne informacje o zniżkach, szkoleniach i najnowszych wpisach na blogu.

DLACZEGO WARTO ZAPISAĆ SIĘ NA NEWSLETTER?

  • Będziesz na bieżąco ze wszystkimi wydarzeniami i projektami organizowanymi przez INdiet
  • Zostaniesz poinformowany o najnowszych wpisach na naszym blogu
  • Otrzymasz informacje o aktualnych zniżkach i promocjach
  • Poznasz ciekawostki ze świata dietetyki

FORMULARZ ZAPISU NA NEWSLETTER

BLOG

OSTATNIE WPISY NA BLOGU

Autor: Miłosz Jasiński | 10 maja 2021 |

Autor: Miłosz Jasiński | 19 kwietnia 2021 |

Autor: Miłosz Jasiński | 14 kwietnia 2021 |

Autor: Karol Bogusławski | 09 lipca 2020 |

Kontakt

NAPISZ DO NAS

    Administratorami Twoich danych osobowych jest INdiet SC
    Nie spamujemy i nie sprzedajemy Twoich danych. Więcej przeczytasz w polityce prywatności

    MIŁOSZ JASIŃSKI
    tel: +48 607 775 098
    KAROL BOGUSŁAWSKI
    tel: +48 781 292 729